De leskwaliteit in Nederland kan stukken beter dan nu het geval is.
In de monitor 'Leskwaliteit in beeld' – de recentste meeting van de Inspectie van het Onderwijs (2023) aangaande leskwaliteit - klinkt op basis van een representatieve steekproef waar 172 middelbare scholen en 198 basisscholen aan meededen; voor zowel het vo als po het volgende:
- Het lesklimaat en het klassenmanagement zijn bij het grootste deel van de lessen op orde. Ook leggen de leraren meestal de lesstof duidelijk uit en geven ze tijdens de les voldoende tijd om te oefenen met de lesstof;
- Tegelijkertijd leggen leraren niet altijd het nut van de les aan leerlingen uit. Minder dan de helft van de leraren laat leerlingen diep nadenken over de lesstof. Lessen zijn meestal niet gericht op diep begrip. Aan het einde van de les werd vaak niet herhaald wat er tijdens de les geleerd is;
- De leraar sluit in de les niet altijd aan bij de onderwijsbehoefte van iedere leerling. Er vindt weinig afstemming van de verwerkingsstof plaats op leerlingen die de lesstof al snapten. Wel krijgen leerlingen die de lesstof moeilijk vinden meestal extra uitleg of hulp;
- Wat beperkt voorkomt is dat leraren zelfregulerend leren stimuleren. Zo laten leraren leerlingen in meer dan twee derde van de lessen niet of nauwelijks nadenken over wat zij nog niet snapten en hoe ze dat daarna wel kunnen begrijpen.
Voor tal van werkenden in het onderwijs zal bovenstaande geen schok teweegbrengen. Lessen gaan nu altijd niet eenmaal goed. De ene keer pakken de leerlingen de stof beter op dan de andere; wat maandag werkt om de klas mee te krijgen, werkt woensdag weer niet. En ten slotte: het leren is een proces met vallen en opstaan, ze komen er wel.
Het belang van EDI
Toch, met de wetenschap over wat er aan effectieve interventies bestaat om leskwaliteit op (zeer) hoog niveau te brengen; is een l'aissez faire-verhouding tot de eigen lespraktijk kwalijk te noemen. Neem het basisinzicht dat Expliciete Directe Instructie (EDI) biedt aangaande een effectieve les. Activeer altijd eerst voorkennis, bespreek dan op heldere wijze het lesdoel, geef heldere instructie en start met begeleidend inoefenen en dan een controle van begrip in de kleine lesafsluiting, voordat je leerlingen zelfstandig aan de slag laat gaan. Deze routine werkt bij alle schoolvakken voor alle leerlingen van alle leeftijden. EDI is een van de best onderzochte en best beoordeelde modellen om een hoge leskwaliteit te behalen (Schmeier, 2024). Een leraar die dit weet en hiermee werkt, ziet direct welke stappen in het EDI-proces – dus kennelijk collectief (!) - gemist worden, aangaande de resultaten van de monitor Leskwaliteit.
Bij punt 1 wordt gesteld dat leraren uitleggen en voldoende tijd geven om de leerlingen te laten oefenen, waarbij men de indruk krijgt dat begeleidend inoefenen en de controle van begrip bij de kleine lesafsluiting überhaupt niet voorkomen in de bestudeerde lessen uit het onderzoek. Bij punt 2 wordt duidelijk dat het lesdoel niet altijd wordt besproken (het nut van het lesdoel is inherent aan een goede bespreking ervan). Ook gebeurt controle van begrip, zowel tijdens als aan het einde van de les vaak niet. Men krijgt de indruk dat het grootste deel van de deelnemende scholen niet of ten minste niet consequent met EDI – nogmaals, de effectiefste techniek voor goede lessen – werkt.
Deze indruk wordt nog versterkt door punt 3. EDI kent het onderscheid tussen een verlengde instructie voor de leerlingen die het lesdoel nog niet behaald hebben; en een verrijkte instructie voor leerlingen die het lesdoel behaald hebben en doorkunnen naar een complexere opdracht. Uit de monitor blijkt dat afstemming van de verwerkingsstof op leerlingen die de leerstof al begrijpen, weinig plaatsvindt. Ook hier zijn de leraren in de onderzochte lespraktijk kennelijk niet op de hoogte van EDI of voeren zij de fasen daarvan niet goed of consequent uit.
Kennis wordt kunde
Het is treffend om te zien dat de gebreken in leskwaliteit die zijn vastgesteld grotendeels kunnen worden opgelost als leraren weten hoe een effectieve les eruitziet en gegeven kan worden. Punt 4 uit de monitor versterkt dat inzicht. Als leraren weten hoe leren werkt, dan weten ze dat echt nadenken over materie cruciaal is voor de verwerking van informatie en het onthouden daarvan. Zoals Paul Kirschner en Carl Hendrick stellen in het alomgeprezen How Learning Happens (2020): 'The goal of instruction […] is to give learners specific guidance about how to cognitively manipulate information in ways that are consistent with a learning goal, and store the result in long-term memory'. Wetende dat gerichte aandacht op de materie en het inzetten van kennis uit het langetermijngeheugen dé manieren zijn om nieuwe kennis te begrijpen, is het voor leraren die thuis zijn in de cognitieve psychologie zeer vreemd om dit niet mee te nemen in het lesgeven. Gezien punt 4 lijkt dit nog veelal toch het geval.
De leskwaliteit in Nederland kan en moet stukken beter. Gelukkig kan dat ook; als leraren maar weten welke principes overtuigend werken in de klas en vanuit professioneel inzicht kunnen aanpakken waar het in hun eigen lespraktijk misgaat. De monitor laat zien waar de lacunes zitten; de goed opgeleide leraar weet waar precies het beter moet.
De Master Excellent Teaching richt zich volledig op het versterken van de kwaliteiten van de leraar en het versterken van diens positie in school, onderwijsveld en de samenleving. De eerste twee modules van dit NVAO-geaccrediteerde masterprogramma gaan in op evidence-informed lesgeven en leggen nadruk op het bereiken van uitstekend klassenmanagement, kraakheldere instructie en het actief onderwijzen van metacognitieve vaardigheden. Kijk via onderstaande button voor meer informatie over dit masterprogramma.
Bronvermelding
Inspectie van het Onderwijs (2023). Leskwaliteit in beeld: kenmerken van een effectieve les in de praktijk. Rijksoverheid. Geraadpleegd op 7-2-2024 via: https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/publicaties/2023/03/06/factsheet-monitor-leskwaliteit-po
Schmeier, M. (2024). Expliciete Directe Instructie in het vo: Tips en technieken voor een goede les. Derde druk. Uitgeverij Pica. Huizen., p. 10.
Kirschner, P. A. & Carl Hendrick. (2020) How learning happens: seminal works in educational psychology and what they mean in practice. Routledge. London., p. 17.
Gerelateerde artikelen
Academica
Academica
David Roelofs
