Het grote doel van een professionele leergemeenschap (PLG) is het bereiken van hoge niveaus van leren bij álle leerlingen op school. Daarvoor zijn drie grote elementen de basis:
- Een focus op leren;
- Een cultuur waarin samengewerkt wordt en samen verantwoordelijkheid genomen wordt;
- Doelgerichtheid en resultaatgerichtheid.
In dit artikel gaat Mirte van den Berg dieper in op wat deze elementen inhouden en hoe je deze als een 'PLG Right' optimaal benut.
Focus op leren
Te vaak ligt onze focus in het onderwijs op het 'onderwijzen' van leerlingen (input geven) in plaats van op het 'leren' van de leerlingen (output ontvangen). Maar hoe krijg je de focus op leren terug in de klas? Binnen een PLG lukt dit door de leraren op school te organiseren in leerteams en gezamenlijk, alsmaar weer, antwoord te geven op de volgende vier vragen:
1. Wat willen we dat onze leerlingen leren?
Als leren het primaire doel van de school is, dan moet iemand bepalen wat leerlingen nu precies moeten leren. In een PLG bepalen leerteams welke inhoud, kennis en vaardigheden essentieel zijn om te kunnen leren. Zij kijken bijvoorbeeld naar de volgorde, voorwaardelijkheid en complexiteit in het curriculum.
2. Hoe weten we of onze leerlingen echt leren?
Zodra we weten wat we de leerlingen willen leren, moeten we bepalen hoe het eruitziet als leerlingen het doel beheersen en op welke manier (met welke middelen) we dat willen meten. Het bewijsmateriaal dat je wilt verzamelen, bepaalt de effectiviteit of ineffectiviteit van de strategieën die de leraar gebruikt bij het aanleren. Formatief handelen als manier om te meten of er geleerd wordt, helpt leraren sneller over te schakelen van een focus op lesgeven naar een focus op leren.
3. Hoe reageren we als leerlingen niét leren?
Als een school zich richt op het leren van leerlingen, geeft zij een systematisch antwoord aan leerlingen die er niet in slagen een essentieel leerresultaat te behalen binnen de voor die taak uitgetrokken tijd. Te vaak is de reactie afhankelijk van de individuele docent en is er geen schoolbrede aanpak afgesproken waar leerlingen, ongeacht bij welke docent zij in de klas zitten, van profiteren.
4. Hoe verrijken we het leerproces voor kinderen die de lesstof al beheersen?
Een PLG-school reageert niet alleen als leerlingen niet leren. Zij moet zichzelf ook organiseren om te reageren wanneer leerlingen laten zien dat ze hun leerproces kunnen uitbreiden. Dit betekent dat er een structureel antwoord moet zijn voor leerlingen die tijdens de les laten zien dat ze de lesstof beheersen, zowel op didactisch niveau als in het aanbod voor deze leerlingen. "Voldoen aan de minimumeisen van het curriculum zou de basis moeten zijn, niet het plafond" (Muhammad, 2024, p.98)
De cultuur van samenwerking
Scholen zijn georganiseerd rondom de individuele docent. Leraren werken gescheiden in klaslokalen en bijna alles aan het traditionele schoolsysteem is ingericht voor het individu. "Om ervoor te zorgen dat alle leerlingen op een hoog niveau leren, moeten docenten samenwerken en collectieve verantwoordelijkheid nemen voor het succes van elke leerling" (Dufour et al., 2016, p.11). We moeten dus van professionele isolatie naar professionele samenwerking.
Veelal dagelijks zijn docenten bezig om het zo goed mogelijk te doen voor de leerlingen in hun eigen klas. Denk aan de lessen voorbereiden, resultaten bekijken, het observeren van anderen enzovoort. Wat het werken in een professionele leergemeenschap zo magisch maakt, is dat we afspreken deze dingen voortaan samen te doen.
Samenwerking binnen leerteams
Samenwerken in leerteams aan gedeelde doelen, is een effectieve manier om hoog niveau van het leren van leerlingen te realiseren. Hierbij zijn drie essentiële elementen die het leerteam bijeenhouden:
- Onderlinge afhankelijkheid;
- Gezamenlijke doelstellingen;
- Wederzijdse verantwoordelijkheid.
(Dufour & Dufour, 2006)
Professionele leergemeenschappen (PLG’s) creëren professioneel kapitaal (Harris & Jones, 2017). Er wordt samengewerkt, maar vooral ook samen geleerd. De collectieve intelligentie (of gedeelde kennis) komt voort uit de samenwerking, collectieve inspanning en dialoog die naar voren komt door onderzoek en gedeelde besluitvorming. Collectieve intelligentie is krachtiger dan bij elkaar opgetelde individuele intelligentie.
Naast dat scholen er baat bij hebben dat docenten hun eigen praktijk verbeteren, is samenwerking ook een belangrijk onderdeel van het werven, ontwikkelen en behouden van docenten. Hierdoor ontstaat hogere werktevredenheid. De professionals binnen de PLG worden na lange tijd voor de school behouden, vanwege de samenwerkingscultuur, de focus op professionele groei en de toewijding om docenten centraal te stellen. En daarmee verbetert het leren van de leerlingen. "Samenwerken zou een basiselement moeten zijn in elke goed presterende organisatie, vooral in de school" (Muhammad, 2024, p.102).
Doelgerichtheid en resultaatgerichtheid
Omdat het primaire doel van een PLG is dat álle leerlingen leren, moeten scholen en schoolsystemen de leerindicatoren in de gaten houden. Of beter gezegd: ze moeten garanderen dat er geleerd wordt en wat er geleerd wordt. Het monitoren van objectief bewijs van de voortgang van elke leerling, is essentieel om een omgeving te creëren waarin alle leerlingen op een hoog niveau leren. Elk 'bewijs' dat ons helpt onze impact op het leren te verbeteren, is welkom in een professionele leergemeenschap. Daarmee beantwoorden we direct de eerste twee vragen bij het element 'focus op leren', namelijk hoe we weten dat de leerlingen leren (het resultaat), en direct gerelateerd daaraan wat we onze leerlingen willen leren (het doel).
Als we de gegevens formatief gebruiken om de prestaties van leerlingen te verbeteren, bedoelen we eigenlijk dat we deze gegevens gebruiken om de prestaties van docenten te verbeteren, zodat zij op hun beurt de leerlingen beter kunnen laten leren. Resultaatgerichtheid heeft dus alles te maken met de vraag hoe je ervoor kunt zorgen dat de leerlingen iets leren, in plaats van externe attributie waarbij we het buiten onze eigen invloed leggen.
Regelmatig maak ik de vergelijking tussen 'onderwijzen' en 'leren'. We kunnen alles onderwezen hebben en alsnog kan de leerling niets geleerd hebben. Dan is er iets te onderzoeken en te verbeteren in hoe je dat leren beter faciliteert als docent.
Verantwoordelijkheid afleggen
Resultaatgerichtheid, in combinatie met verantwoording daarvoor nemen en verantwoording daarover afleggen, is iets ingewikkelds binnen het onderwijs. Het roept spanning op om verantwoordelijk gehouden te worden voor de resultaten die je met je leerlingen behaalt. Garanderen dat leerlingen gestelde doelen daadwerkelijk behalen, betekent dat we vakmanschap moeten tonen en zelf ook moeten blijven leren en professionaliseren, om het elke dag weer een beetje beter te doen. In een lerende organisatie zoals een PLG is dit een gewoonte. Een manier van leven. En hier word je dan ook op bevraagd door je leerteamleden.
Onderzoek heeft aangetoond dat als we verantwoordelijkheid herdefiniëren als 'goed geïnformeerd zijn over de behoeften van leerlingen en daarnaar handelen', dit passie moet creëren in plaats van angst (Holocomb, 2012). Kwaliteit leveren is nodig, professionele verbetering is nodig en dus zijn openheid over je resultaten en verantwoording daarover afleggen voorwaardelijk. Zoals Muhammad het in zijn boek zegt: "Verantwoordelijkheid is geen synoniem voor straf. Het is een hartstochtelijk oproep tot actie".
Literatuur
- Dufour, R., Dufour, R., Eaker, R., Many, T., Mattos, M. & Muhammad, M. (2024) Learning by doing (4de editie). Solution Tree.
- Muhammad, M. (2024) The way forward. Solution Tree.
Meer weten over dit onderwerp?
Prof. dr. Daniel Muijs
Academica
Academica
