In augustus 2020 schreef ik, net als vele anderen, over de Staat van ons Onderwijs (2020) dat onverschrokken achteruit holt en lezen we hier nog steeds dagelijks over in kranten en op social media als LinkedIn en Twitter. Het ontgaat niemand; het onderwijs heeft keihard de juiste aandacht nodig! Wat is die juiste aandacht en hoe geven we die juiste aandacht?
Op 30 november 2020 keek ik, met vele anderen, naar de documentaire Klassen¹ over ‘de strijd voor gelijke kansen in het onderwijs’ en hoorde de Amsterdamse wethouder Moorman van Onderwijs & Armoede zeggen: “Ongelijkheid is een keuze!” Strijdbaar sprak zij deze woorden en iedereen aan haar tafel was het hierover eens en zo ik ook. Tegelijkertijd huilde zachtjes mijn hart, want ik zag kinderen in al hun kwetsbaarheid via deze rauwe maar prachtige documentaire zonder filter.
Ongelijkheid is een keuze; op naar kansengelijkheid voor alle leerlingen!
Overal in ons land horen we deze telkens terugkerende wens, maar blijken vervolgens onvoldoende in staat om antwoorden te vinden op de hoe naar kansengelijkheid en lezen we veel over ‘de voorspellende vloek’ van opgroeien in een omgeving met een lagere economische status. Ik moet denken aan de woorden van onze Marokkaanse pleegzoon, toen hij een brief schreef voor een baantje bij een supermarktketen: “Zal ik op de sollicitatiebrief alleen mijn voorletter schrijven en niet mijn volledige voornaam? Misschien maak ik dan wat meer kans om uitgenodigd te worden voor een gesprek...” Helaas blijkt uit onderzoek² dat zijn actie aannemelijk de juiste was.
In dit artikel probeer ik bescheiden, maar uiterst oprecht en serieus een aanzet te geven in wat we wel kunnen doen als leraren en schoolleiders in deze strijd. Met onderbouwing vanuit bewezen theorieën over wat werkt, nodig ik je uit dit thema te bespreken met de leraren in jouw school en met elkaar de dialoog aan te gaan; wat doen wij nu en wat kunnen wij nog meer doen aan kansengelijkheid voor al onze leerlingen? Laten we de stap maken van ‘voorspellende vloek, naar grenzeloos geloof.’
Rubie-Davies beschrijft het in haar boek ‘Becoming a high expectation teacher’ (2015) klip en klaar; alles begint met hoge verwachtingen voor iedereen in de school. De vraag is niet: “Waarom zorgen bepaalde leerlingen ervoor dat leraren hoge of lage verwachtingen van hen hebben?” De vraag die we ons moeten stellen is: “Wat zorgt ervoor dat leraren hoge verwachtingen van al hun leerlingen hebben?”
Uit weer ander onderzoek³ blijkt dat leraren met hoge verwachtingen van alle leerlingen, een positieve invloed hebben op het zelfvertrouwen van leerlingen, zij meer geloof in hun eigen kunnen krijgen, leerresultaten verhogen en dat leerlingen meer gemotiveerd en betrokken zijn tijdens de lessen en bij de eigen ontwikkeling. Wat zien we leraren met hoge verwachtingen precies doen?³ Zij zijn voortdurend en zonder te verslappen helder over de te leren doelen, geven uitstekende instructies, stellen vakkundig controle-van-begrip-vragen, sturen bij en geven duidelijke feedback over het gemaakte werk en tevens over het gedrag van de leerlingen. Leerlingen weten wat zij goed doen en wat zij niet goed doen. Leerlingen weten wat zij (nog) moeten leren en leraren onderwijzen en ondersteunen de leerlingen met het vaste geloof dat alle leerlingen het kunnen leren.
Leraren spreken dezelfde hoge verwachtingen uit naar alle leerlingen, zonder uitzonderingen. Alle leerlingen krijgen dezelfde vragen; leraren ondersteunen bij het stap voor stap goed beantwoorden en iedereen doet mee, niemand uitgezonderd. Op het moment dat een leerling het antwoord niet weet, zal de leraar de vraag opnieuw stellen met tussenstappen, maar zal nooit overschakelen naar een leerling die het antwoord wel weet. Een leraar met hoge verwachtingen zal niet differentiëren in niveaugroepen, heeft een uitstekend klassenklimaat met enkel heldere afspraken en werkt met duidelijke doelen (Rubie-Davies, 2015).
‘Hoge verwachtingen hebben van alle leerlingen’, dat is het begin en de basisovertuiging die nodig is in alle scholen, sterk gecombineerd met een hoge kwaliteit van lesgeven. Makkelijker gezegd dan gedaan; de kwaliteit van ons lesgeven heeft aandacht nodig en ook hierin moeten we alle zeilen bijzetten. Sherrington legt ons met de 10 principes van Rosenshine (2019) haarfijn uit hoe goed lesgeven eruit moet zien en geeft ons hiermee de beste handvatten. Schmeier (2020) vertaalt met zijn boeken deze handvatten naar onze Nederlandse klaslokalen en hebben we de ingrediënten om als leraar het verschil te maken. Maak het verschil!
Een aantal scholen zijn in september 2020 gestart met het ‘Michaela Concept Schools (MCS)’ traject en de eerste positieve resultaten zijn zichtbaar en voelbaar in de scholen. MCS richt zich, samen met de teams, op steengoed onderwijs binnen een glasheldere gedragscultuur; leerlingen weten wat van hen verwacht wordt en waar zij aan toe zijn, weten wat zij moeten leren en hoe zij zich moeten gedragen in de klas en in de school. Leraren op deze scholen spreken voortdurend hoge verwachtingen uit in duidelijke richtinggevende taal, waaruit leerlingen kunnen opmaken wat zij moeten en kunnen doen, als vanzelfsprekend gecombineerd met een hoge kwaliteit van lesgeven.
De heldere positieve taal die in deze scholen gesproken wordt, zorgt voor duidelijkheid en overzicht voor alle leerlingen, enkel en alleen met het hoogste doel en diepste overtuiging; dat alle leerlingen optimaal tot leren komen. In het boek ‘The power of culture’ schrijft leraar Virgo over het team op de Michaela Community School in Londen: ”Het is de overtuiging van een groep mensen die gelooft dat zij het verschil maken iedere dag, daar waar het verschil maken zo hard nodig is.”⁴ (Birbalsingh, 2020).
Gebruikte media, artikelen & literatuur