In mei 2021 verscheen het boek ‘Talen die de school in komen’ van Lidy Peters, voorheen leraar en intern begeleider in het primair onderwijs. Het boek biedt een andere kijk op meertaligheid en is een pleidooi om meertaligheid in het onderwijs te omarmen.
Voor Academica ontwikkelde zij met een collega de leergang Thuis in Meertaligheid. Deze leergang helpt leraren, intern begeleiders en schoolleiders een plan van aanpak te maken voor een open meertalig beleid in de school.
Meertaligheid in het onderwijs
Steeds meer scholen hebben te maken met de komst van leerlingen die geen Nederlands spreken. Het gaat bijvoorbeeld om statushouders vanuit een asielzoekerscentrum, leerlingen die vanuit een taalschool instromen, expat-leerlingen die tijdelijk in Nederland zijn maar ook om leerlingen die in Nederland zijn geboren en thuis alleen de taal van hun ouders spreken.
Wereldwijd krijgen naar schatting 200 miljoen kinderen les in een taal die ze niet begrijpen en spreken. Peters: “Het is natuurlijk een open deur, maar de OECD (Organisation for Economic Coöperation and Development, 2015) heeft aangetoond dat deze kinderen slechter presteren.”
Volgens Peters wordt meertaligheid in het onderwijs nog te vaak gezien als een probleem. “Dat is jammer, want het tegendeel is waar. Door meertaligheid zichtbaar te maken en er actief beroep op te doen, zullen leerlingen beter tot leren komen en voelen ze zich veiliger.” Het niet beheersen van de Nederlandse taal wordt vaak benoemd als een achterstand, terwijl deze leerlingen een nieuwe taal aan het leren zijn en in hun thuistaal al kennis en woordenschat hebben opgebouwd.
Het negeren van de moedertaal in de school is een gemiste kans.
We praten hier Nederlands
Peters kwam te werken op een school met honderd procent meertalige kinderen. “Dat was in meerdere opzichten een cultuurschok. Het ging namelijk ook om leerlingen uit een achterstandswijk waarvan ik niet eens wist dat deze in mijn eigen woonplaats bestond. Nog geen vijftien jaar eerder was het namelijk nog een vrijwel volledig witte wijk. Ik kreeg met veel verschillende culturen te maken, waarvan ik eigenlijk helemaal niets wist.” De visie in de school was dat er alleen Nederlands gesproken werd en de focus lag nog op het immersie-concept: het onderdompelen in het Nederlands. Inmiddels weten we vanuit wetenschappelijk onderzoek beter.
Taal is een onderdeel van je identiteit, het is een deel van je cultuur. Hoe kan het dat we in het onderwijs een kind verbieden zijn moedertaal te gebruiken?
Stralende gezichten
Een open meertalig beleid voeren in de school gaat om meer dan het verbeteren van leerresultaten. Het zorgt er ook voor dat kinderen zich veiliger voelen en meer initiatieven gaan nemen. Peters benadrukt: “Taal is een onderdeel van je identiteit, het is een deel van je cultuur. Hoe kan het dat we in het onderwijs een kind verbieden zijn moedertaal te gebruiken? Hoe moet dat wel niet voelen voor een kind? Ik heb ervaren hoe de gezichten van leerlingen gaan stralen als ze hun eigen taal mogen gebruiken, niet alleen die van leerlingen, maar ook die van hun ouders.” Peters heeft veel met tolken gewerkt. “Zo gauw een tolk begint te praten zie je de gezichten van ouders veranderen: ze beginnen te glimlachen, hun ogen twinkelen en ze gaan veel meer delen. Dat is zo mooi om te zien.”
Nieuwe inzichten
Peters liep jaren geleden op een onderwijsbeurs waar ze een boek zag liggen met de titel: ‘Haal meer uit meertaligheid’ van onder andere Orhan Agirdag1. “Ik heb het boek gekocht, verslonden en dacht: hier moeten we iets mee op school. De opdracht van het onderwijs blijft dat wij kinderen goed Nederlands moeten leren spreken, schrijven, begrijpen en spellen. Dat blijft staan als een huis, maar de moedertaal kan worden ingezet in dienst van het leerproces van de leerling.”
Doe een actief beroep op de moedertaal in dienst van het leerproces van de leerling.
“Dan begrijp ik niet wat ze zeggen”
“Ik spreek en versta geen Arabisch, Pools of Portugees!” Bijna elke leraar reageert volgens Peters in eerste instantie zo als het gaat over het gebruiken van de moedertaal in de klas. “Dat is begrijpelijk, zo reageerde ik ook,” aldus Peters. “Maar het is helemaal niet nodig om de taal zelf te spreken. Het eerste dat moet gebeuren is een verandering in attitude: meertaligheid waarderen en het gebruik niet verbieden. Het is helemaal niet nodig dat een leraar al die talen spreekt. Ook wanneer je als school besluit een actief beroep te doen op de moedertaal, kan dat zonder dat de leraar de talen van de leerlingen beheerst.”
Een paar eenvoudige voorbeelden om laagdrempelig aan de slag te gaan met een open meertalig beleid in de school.
1. Maak de meertaligheid in jouw school of klas zichtbaar
- Inventariseer alle talen in jouw klas en maak met de leerlingen een poster waarop hun namen en talen staan.
- Voor bijvoorbeeld een open dag schrijven de leerlingen op stroken het woord ‘welkom’ in hun eigen taal op.
- Hang een grote wereldkaart op en geef met vlaggetjes aan waar de leerlingen of hun ouders vandaan komen.
2. Laat leerlingen informatie delen en opzoeken in de moedertaal
- Geef leerlingen met eenzelfde moedertaal de mogelijkheid om in hun eigen taal te overleggen. Op het moment dat ze klassikaal een terugkoppeling geven, doen ze dit wel in het Nederlands.
- Laat leerlingen de informatie voor een werkstuk of spreekbeurt eerst opzoeken in de moedertaal. Het eindproduct wordt wel in het Nederlands geschreven. Uit onderzoek (Le Pichon-Vorstman, 2017) blijkt dat het switchen van de ene taal naar de andere taal (het zogenoemde translanguaging) een effectieve pedagogische strategie is voor het omgaan met talige diversiteit in de klas.
3. Sluit niemand uit
Leerlingen de kans geven hun moedertaal te gebruiken, vraagt binnen een school ook om duidelijke afspraken. Een mooi uitgangspunt is: we sluiten niemand uit.
Stel: je geeft vier leerlingen een opdracht: twee Poolse, een Chinese en een Nederlandse leerling. In die setting is het niet de bedoeling dat de twee Poolse leerlingen onderling Pools spreken. Dit geldt ook voor ouders. Wanneer twee ouders op de gang in het Arabisch met elkaar praten en een derde niet-Arabisch sprekende ouder sluit aan, dan wordt er, zo goed en zo kwaad als mogelijk is, omgeschakeld naar het Nederlands.
Moedertaal blijven onderhouden
Peters benadrukt dat het blijven onderhouden van de moedertaal ook van belang is. “Het is heel begrijpelijk dat ouders de nadruk leggen op het leren van het Nederlands want hun kinderen moeten functioneren in de Nederlandse maatschappij. Dat heeft soms het tragische gevolg dat de moedertaal bij hun kinderen een dode taal wordt en zij bijvoorbeeld niet meer met hun opa en oma kunnen communiceren. Je moet dus ook uitleggen dat er niets mis mee is om thuis de moedertaal te spreken of te switchen van de ene taal naar de andere. Onderhoud de moedertaal met je kind is mijn advies. Niet alleen vanuit sociaal oogpunt maar ook om de kennis en de woordenschat in die taal te vergroten.”
Het moet allebei gebeuren. De moedertaal moet onderhouden worden én ze moeten Nederlands leren.
Meer weten over meertaligheid? Bekijk onze opleiding Thuis in Meertaligheid.
