Het elimineren van een olifant in het klaslokaal

In dit blog benoemt Lidy Peters, kendocent meertaligheid bij Academica, een aantal van de vele redenen die het noodzakelijk maken om niet langer te wachten met het ontwikkelen van meertalig beleid in de school.

Veel onderwijsprofessionals willen in het onderwijs aan hun anderstalige leerlingen meer bieden dan waar ze tot nu toe over beschikken. Extra ondersteuning is niet altijd aanwezig in de school en als die er wel is, vindt die vaak buiten de klas plaats in de vorm van remedial teaching. Daardoor moeten deze leerlingen op dat moment toch weer iets anders missen. Maar hoe dan wel en wat? Heel begrijpelijk willen leraren daar het liefst meteen een praktisch antwoord op om direct aan de slag te kunnen gaan in de klas. Dat brengt echter het risico op ad-hoc interventies met zich mee zonder dat er kennis en eenduidig beleid aan ten grondslag ligt.

Van kennis naar attitude

Wanneer de onderwijsprofessional - en dat kan een bestuurder zijn, een schoolleider of een leraar - op de hoogte is van op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde actuele inzichten, wordt duidelijk waarom het zo belangrijk is met dit veel voorkomende onderwerp aan de slag te gaan. En bovenal wordt helder wat het alle leerlingen oplevert, inclusief de eentalige leerlingen.

Dankzij de opgedane kennis kan zich vervolgens een taalvriendelijke(re) attitude ontwikkelen. Kennis en attitude, dát zijn de twee voorwaarden om de kaders te kunnen gaan bepalen voor het hoe en wat. Daarbij is het van belang om de aandacht voor meertaligheid niet te beschouwen als iets dat er weer bijkomt of als een doel op zich. Meertaligheid is al aanwezig in de klas, namelijk in de hoofden van de leerlingen. Inmiddels zijn er drie kerndoelen waar meertaligheid onderdeel van is, verder uitgelegd in onderstaande tabel.

Uit het definitieve concept kerndoelen Nederlands voor po en vo (SLO, 2024)

Kerndoel 1

De school zorgt voor een rijke taal- en leesomgeving

Citaat:

'…ruimte bieden aan verschillende talen en taalvariëteiten van leerlingen.'

Kerndoel 14

Talige identiteit

Citaat:

'Waarderen van het eigen talige

repertoire.'

Kerndoel 15

Taalvariatie en taalverandering

Citaat:

'Verkennen van overtuigingen over

verschillende talen en taalvariëteiten.'

Tabel met kerndoelen en bijhorende citaten

Veelgestelde vragen

In het bijzonder dat 'ruimte bieden aan verschillende talen en taalvariëteiten van leerlingen' staat voor leraren vaak als een olifant in het klaslokaal. Dit zijn vaak de eerste vragen die dan gesteld worden:

Hoe kan ik thuistalen ruimte geven als ik zelf die taal niet spreek?
Wordt het niet een Babylonische spraakverwarring als mijn leerlingen hun thuistalen mogen gebruiken in de school?
Als mijn leerlingen hun thuistaal mogen gebruiken, kunnen ze het wel over mij hebben.
Hoe moet ik omgaan met schelden of pesten in een andere taal?
Wat doen we met het Nederlands?

En dit zijn de antwoorden:

Je hoeft als leraar de thuistalen van je leerlingen niet te spreken om ze toch zinvol (in dienst van het leerproces van de leerling om Nederlands te leren) in te zetten. De opgebouwde kennis en woordenschat in de thuistaal kan namelijk fungeren als een hefboom. Het meest eenvoudige voorbeeld: als een woordcluster wordt aangeleerd, kun je aan de leerling vragen 'Hoe heet dit in jouw taal?' en dat woord naast het Nederlandse woord op het (prik)bord noteren.
Nee, want de school bepaalt de kaders en de leraar heeft in de klas de regie.
Dat klopt. Net zoals Nederlandssprekende leerlingen het onderling vaak over de leraar hebben.
Op precies dezelfde manier zoals je met Nederlandssprekende leerlingen omgaat die schelden en pesten. Met als enige verschil dat je, indien nodig, met behulp van een leerling of vertaalapp, de betekenis van de scheldwoorden duidelijk krijgt.
Wat we altijd doen. In de Wet op het primair onderwijs staat dat het onderwijs de opdracht heeft om alle leerlingen Nederlands te leren.

Een schoolteam met een taalvriendelijke attitude heet alle talen welkom, waardeert alle talen evenveel (Arabisch is niet belangrijker dan Pools en Engels is niet belangrijker dan Turks) en maakt de thuistalen van de leerlingen zichtbaar. Onderzoek toont aan dat dit, inclusief het omgaan met de moedertalen, ten goede komt aan het welbevinden van leerlingen. Ze voelen zich meer thuis op school omdat hun taal, onderdeel van hun cultuur en persoonlijke identiteit, positieve aandacht krijgt (Gielen en Isci, 2015. Garcia, 2009. Sierens en Avermaet 2024.).

Van kennis naar attitude naar vaardigheden

Meertalige ondersteuning, het hoe en wat, kan op verschillende manieren worden gegeven. In de leergang komen een paar continuüms aan bod die met voorbeelden behandeld worden, praktische handvatten bieden en het voor onderwijsprofessionals inzichtelijk maken. De olifant wordt altijd geëlimineerd en de deelnemers aan de leergang gaan keer op keer enorm gemotiveerd aan de slag om een plan van aanpak voor hun eigen school te gaan ontwerpen op weg naar duurzaam meertalig beleid.

Lidy Peters ontwikkelde de leergang Thuis in Meertaligheid. Een programma voor onderwijsprofessionals waarin theorie wordt verbonden met de praktijk. Met als eindopdracht: maak een plan van aanpak voor je eigen school. Meer weten over de leergang? Via onderstaande link krijg je meer informatie en kun je je aanmelden voor de volgende groep.