Al jaren dalen de rekenvaardigheden van kinderen en spreekt de Onderwijsraad (2024) van een dalende trend. Minder dan de helft van de leerlingen in het basisonderwijs haalt het streefniveau (1S). Het streefniveau is het eigenlijke minimumniveau om mee te kunnen doen in de samenleving.
Ook in het voorgezet onderwijs is het niet veel beter gesteld met de rekenvaardigheden van leerlingen. Het 1F-niveau wordt in het vmbo kader/basis zelfs door 75% niet gehaald en door vmbo-g/t leerlingen in 25% van de gevallen niet (Onderwijsraad, 2024).
Deze ontwikkeling is zorgelijk te noemen, ook omdat dit doorsijpelt naar andere opleidingen en onderwijsniveaus. In onze Ad DEP bijvoorbeeld, leiden we onderwijsassistenten op tot leraarondersteuner B. Ook daar zien we de gevolgen van de dalende rekenvaardigheden bij onze studenten terug. Met oog op deze ontwikkelingen heb ik het rapport Bekwaamheid beter borgen van de Onderwijsraad (2025) met veel aandacht gelezen.
Bij het lezen sprong één advies van de Onderwijsraad (2025) bij mij specifiek in het oog: "Beslissende toetsen bij start opleiding niet meer nodig". Hetgeen neerkomt op het afschaffen van bijvoorbeeld de reken-wiskundetoets (RWT). De Onderwijsraad schrijft hierover:
Wanneer aan het einde van de opleiding, zoals de Raad adviseert, de bekwaamheid van de aanstaande leraren afdoende getoetst en daarmee gewaarborgd is, zijn centrale toetsen aan het begin niet meer nodig. In het licht van de structurele lerarentekorten is het bovendien onwenselijk aan het begin van de lerarenopleiding extra drempels op te werpen.
- Onderwijsraad, 2025
Dit is herkenbaar bij onze doelgroep van de Ad DEP. Namelijk onderwijsassistenten en leraarondersteuners die in het onderwijs werkzaam zijn. Zij brengen ongelofelijke kwaliteiten met zich mee en blinken met name uit in hun pedagogische kwaliteiten. Meer dan eens kom ik enorm goede onderwijsassistenten tegen, die – ook als (onbevoegde) leraar – zijn/haar sporen verdiend hebben. Ze kunnen zich vaak goed verplaatsen in de kinderen, hebben een enorme motivatie en weten hoe het is om bijvoorbeeld moeite te hebben met rekenen.
De reken-wiskundetoets is dan ook vaak een struikelblok voor hen. Niet omdat ze geen zogenaamde 'rekenknobbel' zouden hebben of 'gewoon niet kunnen rekenen', maar omdat ze het nooit goed geleerd hebben. Een deel van het probleem ligt overigens niet bij de student, maar grotere maatschappelijke problemen. Denk hierbij aan de streefniveaus die we onvoldoende halen in het basisonderwijs, maar ook de niet-verplichte 3F-rekentoets in de vooropleiding (onderwijsassistent, mbo-4). Althans, hij was wel verplicht, maar je hoefde geen voldoende te halen. Hierdoor is een achterstand in rekenvaardigheden misschien wel gesignaleerd, maar niet structureel aangepakt. Gelukkig is dit beleid op 1 augustus 2022 gewijzigd en telt de rekentoets inmiddels mee voor het behalen van het mbo-4-diploma (Rijksoverheid).
Om de schuld vervolgens volledig bij de student te leggen, is in onze optiek onterecht. Uiteraard heeft de student een verantwoordelijkheid, maar de 'niet-verplichte' toets geeft ook een signaal af. Onze gedachte is daarom om ze niet aan de poort te weigeren (wat een pabo uiteindelijk moet als studenten de toets niet halen), maar in de opleiding (Ad DEP) de juiste kennis en vaardigheden mee te geven om wél goed te kunnen rekenen.
Dit gaat overigens niet op stel en sprong. Dat hebben wij ook door ervaring geleerd. We benaderen dit daarom vanuit de praktijk van de studenten. Hieronder noem ik een drietal voorbeelden.
We starten in de opleiding met een ijzersterke algemene didactiek. Inzichten uit wetenschappelijke onderzoeken, cognitieve psychologie en onderzoeken naar effectieve leraren. Deze inzichten zijn toepasbaar in alle vakken, van taal en rekenen tot zaakvakken en handvaardigheid. Dit geeft vertrouwen in algemene didactische capaciteiten van studenten. Ze kunnen een 'gewoon goede les' geven.
Een tweede punt is het benadrukken van belang van goed rekenonderwijs, ook op het effect op de kansengelijkheid van kinderen. Niet door het ze (alleen) te vertellen, maar vooral door te laten toepassen en ervaren in de praktijk. Door de eigen rekenvaardigheden te koppelen aan de specifieke (reken)didactiek, zien studenten dat iedereen kan leren rekenen. Ook – of misschien juist – de leerlingen die aanvankelijk moeite lijken te hebben met rekenen.
Vanuit de ervaringen dat leerlingen kunnen leren, en de notie dat het 'rekenprobleem' niet bij hen als individu ligt, zien studenten dat zij óók kunnen leren rekenen. Ze stappen dus uit hun comfortzone en door stapsgewijze en met kleine succeservaringen, bouwen zij vertrouwen op in het rekenen. Deze volgorde is belangrijk, want succes leidt tot motivatie, maar motivatie leidt niet per se tot succes (Kirschner & Hendrick, 2020). Het zelfvertrouwen en motivatie is ook nodig, want de inhaalrace moet de student écht zelf doen en er gaat genoeg bloed, zweet en tranen inzitten.
Door deze stapsgewijze aanpak en een curriculum dat bouwt op hoge verwachten, kan iedere student bij ons leren rekenen. Misschien niet vóór de poort, maar wel nadat ze de Ad DEP hebben afgerond.
Wat we nodig hebben is een duidelijke focus op het aanleren van basisvaardigheden (waaronder rekenen, maar ook taal en kennis over de wereld). Hiermee voorkomen we dat de rekenvaardigheden van onze toekomstige generatie al in het basisonderwijs achterloopt. Intussen hebben we als lerarenopleiders de taak om de huidige generatie studenten goed te begeleiden. Ook zij verdienen een gedegen rekenvaardigheid, juist als zij dit in hun vooropleiding niet (goed) aangeleerd hebben gekregen.
Eigen rekenvaardigheden verbeteren? De Ad Didactief Educatief Professional draagt hieraan bij. Kijk op de website voor meer informatie en schrijf je in. Of schuif aan tijdens een van onze inspiratiesessies. Alvast starten met het verbeteren van je eigen rekenvaardigheden? In ons onderwijsadvies Iedereen kan leren rekenen gaan we hier dieper op in.
Inspectie van het Onderwijs (2024). De Staat van het Onderwijs 2023. Inspectie van het Onderwijs.
Kirschner, P. A., & Hendrick, C. (2020). How learning happens: Seminal works in educational psychology and what they mean in practice. Routledge.
Onderwijsraad. 2025. Bekwaamheid beter borgen. Onderwijsraad.
Rijksoverheid. (n.d.). Vraag en antwoord: waarom moet ik het rekenexamen maken? Rijksoverheid.nl.